Merkezi Bütçe İlk Dokuz Ayda 140,6 Milyar TL Bütçe Açığı Verdi

Açıklanma Tarihi: 15.10.2020

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan verilere göre 2019 Eylül’de 17,7 milyar TL olan Merkezi Yönetim bütçe açığı 2020 Ekim’de 29,7 milyar TL’ye yükselirken aynı dönemde faiz dışı fazla 5,6 milyar TL’den 13,5 milyar TL’ye yükselmiştir. 2019 ve 2020’nin ilk dokuz aylık dönemleri kıyaslandığında, bütçe açığının 85,8 milyar TL’den 140,6 milyar TL’ye, faiz dışı açığın ise 4,3 milyar TL’den 32,8 milyar TL’ye yükseldiği görülmektedir.

Eylül’de yıllık bazda bütçe giderleri %34,4 artışla 108,6 milyar TL’ye, bütçe gelirleri ise %25,1 artışla 78,9 milyar TL’ye yükselmiştir. Bu veriler TÜFE enflasyonundan arındırıldığında harcamalarda %20,2, gelirlerde ise %11,9 artışa denk gelmektedir. Yılın ilk dokuz ayında ise %17,6 artarak 870 milyar TL’ye ulaşan bütçe harcamalarına karşılık, gelirler %11,6 artışla 729,4 milyar TL olmuştur.

Eylül’de vergi gelirleri 68,3 milyar TL ile 2019’un aynı ayına göre %29,9 artmıştır. Detaylara bakıldığında özellikle tüketim ve ithalattan alınan vergilerdeki yüksek artışların etkili olduğu gözlenmektedir. ÖTV’de %30, yurtiçinden alınan KDV’de %33,6, ithalde alınan KDV’de %57,1 oranında artış gerçekleşmiştir. Öte yandan doğrudan vergiler tarafında gelir vergisi %4,3, kurumlar vergisi %41,7 azalma kaydetmiştir. 2020’nin geride kalan döneminde toplam vergi gelirleri yıllık %19,3 artarken bu artışa en büyük katkıyı, özellikle motorlu taşıtlar ve tütün mamullerinden alınan ÖTV gelirleri sağlamıştır. Vergi dışı gelirler ise Eylül’de yıllık %1 artışla 10,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2020’nin ilk dokuz aylık döneminde vergi dışı gelirler %10,6 azalarak 150,7 milyar TL’ye düşmüştür. Böylece vergi dışı gelirlerin toplam gelirlerdeki payı %25,8’den %20,7’ye gerilemiştir.

Eylül’de faiz dışı giderlerdeki %34,5’lik artışta ana etken, cari transferlerin %37,8 artması olmuştur. Bu artışta, sosyal güvenliğe yönelik devlet katkıları ve açık finansmanının yanı sıra belediyelere gelirden ayrılan paylar belirleyici olmuştur. Bunun dışında personel giderlerinin %19,4, mal ve hizmet alımlarının %49,9, yatırım harcamalarının (sermaye giderleri) %58,7 artması da bütçe harcamalarının ivme kazanmasında önemli rol oynamıştır. 2020’nin ilk 9 ayında faiz dışı harcamaların gösterdiği %15,9’luk artışta ana etken, yine COVID-19’un etkisiyle %21,9 yükselen cari transferler olmuştur.

Eylül’de faiz harcamaları yıllık %33,3 artışla 16,2 milyar TL’ye yükselirken söz konusu artışta (kur farkının da etkisiyle) %52,9 büyüyerek 5,1 milyar TL’ye ulaşan dış borç faiz ödemeleri belirleyici olmuştur. Buna karşılık iç borç faiz ödemeleri %15,3 artışla 9,7 milyar TL, diğer faiz ödemeleri (kira sertifikası, iskonto, kısa vadeli nakit işlemleri, türev ürünler, vb) ise %247 artışla 1,4 milyar TL’ye yükselmiştir. 2020’nin ilk dokuz ayında faiz giderleri yıllık %32,3 ile belirgin bir artış göstermiştir.

Özetle; üçüncü çeyrek sonu itibarıyla hızlı kredi büyümesiyle desteklenen iç talebe bağlı olarak ekonominin COVID-19 kaynaklı talep şokundan çıkması, ÖTV başta olmak üzere vergi gelirlerinde göreli bir toparlanma sağlamış ve bu durum bütçe dengesindeki bozulmayı sınırlamıştır. Diğer yandan salgının etkilerini azaltmak amacıyla yapılan sosyal güvenlik katkıları, hanehalkına yönelik transferler ve bazı sektörlere sağlanan vergi indirimleri, bütçe açıklarının yüksek seyretmesinde rol oynamaktadır.

Son haftalarda finansal koşulların görece sıkılaşması ve bazı ürünlerde dolaylı vergi oranlarını artıran düzenlemeler, vergi gelirleri üzerindeki etkileri açısından takip edilecektir. COVID-19’un büyüme ve istihdama yansımalarının yanı sıra ve büyüme odaklı politika öncelikleri, bütçe dengelerinde kısa vadede belirgin bir iyileşmeyi zorlaştırmaktadır. Nitekim geçen yılki Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) 138,9 milyar TL (GSYH’ye oranla %1,3) olan hedeflenen 2020 bütçe açığına yılın ilk 9 ayında ulaşılmış ve geçtiğimiz ay yayınlanan son YEP’te yılsonu tahmin 179,1 milyar TL olarak (GSYH’ye oranla %4,9) revize edilmiştir. Açığın takip eden 3 yılda kademeli olarak GSYH’ye oranla %3,5’e düşürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan yine bir önceki YEP’te 0,1 milyar TL fazla vermesi hedeflenen faiz dışı dengenin ise 2020’de 101,8 milyar TL (GSYH’ye oranla %2,1) açıkla yılı tamamlaması ve program dönemi boyunca GSYH’ye oranla %0,4’e kadar düşmesi öngörülmektedir.